Vua Lê Thánh Tông với niên hiệu Hồng Đức
Vua Lê Thánh Tông tên là Lê Tư Thành, vị vua thứ năm của nhà Hậu
Lê trong lịch sử Việt Nam, trị vì 38 năm, từ năm 1460 đến năm 1497. Vua Lê
Thánh Tông mang hai niên hiệu là Quang Thuận và Hồng Đức.
Thời kỳ của ông được đánh dấu bởi sự hưng thịnh của vương triều
phong kiến nhà Hậu Lê. Đại Việt Sử ký toàn thư chép rằng: “Vua sáng lập chế độ,
văn vật khả quan, mở mang đất đai, cõi bờ khá rộng, thực là bậc vua anh hùng
tài lược, dẫu Vũ Đế nhà Hán, Thái Tông nhà Đường cũng không thể hơn được”.
Mười năm đầu lên ngôi vua, Lê Thánh Tông thể hiện sức mạnh của
bậc thiên tử, dùng “pháp trị” cứng rắn để ổn định lại vương triều nên đặt niên
hiệu Quang Thuận (1460 - 1469). Đây là thời kỳ xây dựng lại thể chế, ổn định
tình hình chính trị, kiến thiết đất nước ở nhiều lĩnh vực khác nhau bởi trước
đó hơn 20 năm dưới thời vua Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông, Thiên Hưng đã đánh mất
lòng tin với nhân dân do tin dùng nịnh thần, những cuộc thanh trừng dòng tộc,
tranh giành quyền lực ngôi báu, giết hại nhiều cựu thần như Trần Nguyên Hãn,
Phạm Văn Xảo, Lê Sát, Lê Khắc Phục…, đặc biệt thảm án của khai quốc công thần
Nguyễn Trãi và dòng họ trong vụ án Lệ Chi Viên.
Năm 1470, vua Lê Thánh Tông đổi niên hiệu Hồng Đức bắt đầu dùng
“đức trị” trên cơ sở luật pháp ban sẵn, đưa đất nước Đại Việt vào giai đoạn mới
với những cải cách lớn ở nhiều lĩnh vực quân sự, kinh tế, giáo dục, ngoại giao…
Thời Hồng Đức là đỉnh cao của vương triều Hậu Lê, giai đoạn mà
hậu thế hết sức ca ngợi “Khuôn vàng thước ngọc của một vương triều”. Luật pháp
và giáo dục - khoa cử được triều đình quan tâm đặc biệt. Năm 1483 ban hành Quốc
triều Hình luật gọi là Luật Hồng Đức, bộ luật gồm 6 quyển, 722 điều cho tất cả
các lĩnh vực và được áp dụng đến cuối thế kỷ 18.
Tính nghiêm minh bắt đầu từ những người cầm cân nảy mực cho xã
hội đó là quan lại, chẳng hạn (Chương Vi chế: Quy định về hình phạt cho các
hành vi sai trái của quan lại, các tội về chức vụ) tham ô 1 quan tiền là bị thu
áo mũ cách chức, từ 20 quan tiền là bị tử hình. Việc trọng dụng hiền tài khiến
các quan chức vốn chỉ lo tiến thân bằng thân tộc, nịnh bợ không còn đất dụng
võ, nạn tham quan ô lại bị đẩy lùi và dẹp bỏ. Những quan thanh liêm, thực sự
phục vụ cho dân đều được trọng dụng công bằng, những người từng bị hàm oan
trước đây được minh oan. Trong giáo dục, năm 1484 Lê Thánh Tông cho sửa sang,
mở rộng Văn Miếu Quốc tử giám, tổ chức 11 kỳ thi tuyển chọn 470 vị tiến sĩ bổ
sung hệ thống quan lại khắp các địa phương để cùng xây dựng đất nước Đại Việt
hùng cường.
Lịch Triều Hiến chương loại chí của Phan Huy Chú nhận xét: “Khoa
cử các đời mạnh nhất là Hồng Đức. Cách lấy đỗ rộng rãi, cách chọn người công
bằng, trong nước không để sót nhân tài, triều đình không dùng lầm người kém”.
Dưới thời của vua Lê Thánh Tông, những bậc nhân tài thông qua khoa cử làm rạng
danh cho sơn hà xã tắc có thể kể đến như: Lương Thế Vinh, Vũ Kiệt, Vũ Tuấn
Chiêu, Phạm Đôn Lễ, Thân Nhân Trung… Vua đã cho đúc bia tiến sĩ và giao cho
Đông các Đại học sĩ kiêm Tế tửu Quốc tử giám Thân Nhân Trung soạn bài văn bia
ghi danh các tiến sĩ đỗ đạt từ khoa năm 1442 trở đi, bút tích của thánh hiền
trên bia đá vẫn trơ gan với tuế nguyệt truyền đời cho hậu thế ở đất Kinh kỳ:
“Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà
hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế
vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ
sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết…”.
Trong Việt Nam sử lược (trang 98) của nhà nghiên cứu lịch sử Trần Trọng Kim nhận xét về vua Lê Thánh Tông: “Thánh Tông là ông vua thông minh, thờ mẹ rất có hiếu, ở với bề tôi đã lấy lòng thành, ngài trị vì 38 năm, sửa sang nhiều việc chính trị, mở mang sự học hành, chỉnh đốn các việc vũ bị, mở mang bờ cõi, khiến cho nước Nam ta văn minh thêm ra và lẫy lừng một phương, kể từ xưa đến nay chưa bao giờ cường thịnh như vậy”.
Năm 1484 Nguyễn Sư Mạnh 27 tuổi lều trõng đi thi và đỗ tiến sỹ. Cũng năm này Vua Lê Thánh Tông cho sửa sang, mở rộng Văn Miếu Quốc tử giám, tổ chức 11 kỳ thi tuyển chọn 470 vị tiến sĩ bổ sung hệ thống quan lại khắp các địa phương để cùng xây dựng đất nước Đại Việt hùng cường.
Nguyễn Quốc Trung - 09/02/2024 10:28
|